И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗн профессорӗ В.А. Васильев Хӗвеланӑҫ Ҫӗпӗре тухса кайнӑ чӑвашсем пирки тӗпчесе пӗлнӗ иккен.
Вӑл Тӗмен облаҫӗнчи Нижнетавдински районӗнчи виҫӗ ялти — Пӗчӗк Хуторти, Пысӑк Хуторти тата Канашри — чӑвашсемпе кӑсӑкланнӑ. Ӑна Тӗмен тӑрӑхӗнчи О.Н. Тангаев журналист тата облаҫри чӑвашсен «Тӑван» общество организацийӗн вице-президенчӗ В.П. Тимофеев нумай пулӑшнӑ-мӗн.
Чӑваш Енрен Ҫӗпӗр тӑрӑхне ҫынсем Атӑлҫи тӑрӑхне 1921 ҫулта пырса ҫапнӑ выҫлӑх вӑхӑтӗнче тухса кайнӑ иккен. Унта кайнисенчен ытларахӑшӗ — хальхи Элӗк, Вӑрнар тата Красноармейски районӗн территорийӗнче пурӑннӑ чӑвашсем-мӗн. Йышлӑ куҫса кайнӑ тапхӑр вара ял хуҫалӑхне коллективизациленӗ вӑхӑта лекнӗ. Чӑваш Енри техникумсене тата аслӑ шкулсене пӗтернӗ яш-кӗрӗмпе хӗр-упраҫа унта ӗҫлеме янипе те Ҫӗпӗр тӑрӑхне пирӗн партисем лекнӗ.
Тӑван халӑхӗн культура эткерлӗхне упраса хӑварассишӗн Ҫӗпӗр тӑрӑхӗнчи «Тантӑш» фольклор коллективӗ те нумай ӗҫ туса ирттерет иккен. Ӑна йӗркелесе яни ҫитес ҫулхи ҫу уйӑхӗнче чӗрӗк ӗмӗр ҫитет.
Ҫурлан 1-мӗшӗнчи кӑтартусем тӑрӑх Вӑрнар районӗнче 80 опекун ҫемьи, вӗсенчен 27 — усрав ҫемьисем.
Ҫак уйӑхра районта усрав ҫемьесен йышӗ тата те ӳснӗ. Виҫӗ ҫулхи Люба ҫӗнӗ ҫемьене Чулхула облаҫӗнчи Городец ача ҫуртӗнчен килнӗ пулнӑ. Вӑл килнӗ ҫӗре пулас ашшӗпе амӑшӗ тата кукамӑшӗ хваттере ҫӗнӗ сӑн кӗртнӗ: пӳлӗмесене хитрелетнӗ, ача-пӑча кӗтесне, теттесене, илемлӗ тумтир хатӗрлесе хунӑ. Ҫӗнӗ ҫемьере пӗчӗк хӗрачана пурте юратаҫҫӗ. Паянхи куна вӗсем кукамӑш ялӗнче ҫуллахи вӑхӑтӑн юлашки кунӗсене ирттереҫҫӗ.
Республика лаптӑкӗнче ҫавӑн пек майпа ҫуралнӑ ҫемьесен йышӗ ӳссех пырасса шанас килет.
Этем тени лайӑххине хӑвӑрт хӑнӑхать, Маларах, ав, урапа ҫулӗпех ҫырлахнӑ пулсан, паян, 21-мӗш ӗмӗрте, ӑна никам та ырлӑх вырӑнне хумӗ. Маларах ялсем патне ҫул сарасси пирки республикӑра программа йышӑнсан мӗн тери хавасланса йышӑнтӑмӑр. Паян ҫынсем урамсене те асфальт сартарасшӑн. Е асфальт мар-тӑк вак чулпа хытарсан та аван теҫҫӗ.
Вӑрнар районӗнчи Мӑньял Хапӑс ялӗнчи Емельянов урамӗнче те кӗҫех ырлӑх ҫитӗ. Кӗҫех унти ҫула юсаҫҫӗ. Ӗҫе пурнӑҫлама «Вурнарыдорстрой» обществӑна шаннӑ. Урама 200 метр тӑршшӗ юсама район укҫа уйӑрать иккен, тепӗр 120 метрне В. Мешков усламҫӑ «кӗмӗлӗпе» йӗркене кӗртеҫҫӗ.
Вӑрнар районӗнчи Мӑн Явӑш шкул ачисем совет самани вӑхӑтӗнчи шкул формипе ҫӳреме тытӑнӗҫ. Кун пек пӗтӗмлетӳ патне учительсемпе ашшӗ-амӑшӗ пӗр шухӑшлӑн пырса тухнӑ.
Вӗсен шучӗпе, хурапа шурӑ е хӑмӑрпа шурӑ тӗслӗ кӗпепе саппун хӗрачасене питех те илем кӳрет. «Тепӗр тесен, ӑна ҫӗлеттерме те ытлашши тӑкакланма тивмӗ», — тӗв тунӑ вӗсем.
Ҫапах та арҫын ачасен форми епле пулӗ-ши — кун пирки информацире асӑнман...
Ӗнер, ҫурлан 20-мӗшӗнче, 11 сехетсенче Вӑрнар районӗн полици хурал пайне палламан ҫын шӑнкӑравланӑ. Вӑл Ярмушка ялӗнчи шкулта бомба вырнаҫтарнӑ тесе пӗлтернӗ.
— Ҫав вӑхӑталла асӑннӑ шкулта икӗ-виҫӗ ҫын кӑна пулнӑ. Арҫын ача полицие вырӑнти таксофонран шӑнкӑравланӑ. Кун йышши пӑтӑрмахпа эпир пӗрремӗш хут тӗл пултӑмӑр, — пӗлтерет Ярмушка ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ.
Учреждение килсе ҫитнӗ полици ӗҫченӗсем шкул лаптӑкне тӗплен пӑхсан тухнӑ, анчах та бомба таврашне асӑрхаман. Вара йӗрке хуралҫисем суя пӗлтерӗве хыпарлакана шырама тытӑннӑ. Шӑнкӑравлаканни иккен Пӑрачкав районӗнче пурӑнакан 12 ҫулхи шӑпӑрлан пулнӑ. Вӑл Ярмушка ялӗнче хӑйӗн тӑванӗсем патӗнче хӑнара пулнӑ. Хӑйӗн суя шӑнкӑравне арҫын ача «полици ӗҫченӗсем мӗнле ӗҫленине курас килетчӗ» тесе ӑнлантарнӑ.
Суя пӗлтерӳшӗн явапне ачан ашшӗпе-амӑшӗн тытмалла пулӗ.
Вӑрнар районӗнчи Кӳстӳмӗр ялӗ ҫывӑхӗнче ҫурт тӑвӑмӗнче усӑ курмашкӑн хӑйӑр кӑларма пулать. Ҫутҫанталӑкӑн ҫак пуянлӑхӗпе усӑ курма ирӗк пама ятарлӑ конкурс ирттерсех палӑртнӑ. Ӑна республикӑн Ҫутҫанталӑк пурлӑхӗсен тата экологи министерстви йӗркеленӗ.
Конкурса ултӑ предприяти хутшӑннӑ: «КарьерМ», «Эткер», «ТехноСити», «Элегант», «Водоканал», «Комсомольскагропромхими» тулли мар яваплӑ обществӑсем. Хӑйӑра илме «Комсомольскагропромхими» тивӗҫнӗ. Унпа вӑл 25 ҫул усӑ курайӗ.
Паянхи кунсенче этем хӑйӗн пурнӑҫне урапасӑр курмасть тесен те йӑнӑш пулмӗ. Кашни кун ҫул-йӗрсем тӑрӑх пин-пин водитель хӑйсен тӑватӑ ураллӑ тимӗр лашшисемпе ҫул тӑрӑх вӗҫтереҫҫӗ. Анчах та этем хӑй аллипе ӑсталанӑ техника яланах усӑ кӑна кӳрсе тӑмасть, хӑш чухне инкек патне те илсе ҫитерет.
Ҫак кунсенче республикӑра полици ӗҫченӗсем 41 ҫулхи арҫын мӗнле майпа пурнӑҫран уйрӑлнине тӗпчеҫҫӗ. Республикӑри СУ СКР ертӳҫин аслӑ пулӑшуҫи Олег Дмитриев пӗлтернӗ тӑрӑх хайхи арҫын шыва урапапа пӗрлӗх путнӑ пулнӑ имӗш. Инкекӗ вара ӗнер, ҫурлан 14-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Кӑмпал ял ҫывӑхӗнче тухнӑ.
Йӗрлев тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, икӗ арҫын — иккӗмӗш сыпӑкри тӑвансем — пӗвӗ хӗрне машинпа ларса килнӗ. Руль умӗнче 40 ҫулхи Шупашкар ҫынни пулнӑ. Вӑл урапана шыв хӗрринче — ҫыранран 5 метрта — лартса хӑварнӑ. Ҫыранӗ чӑнкӑ пулнӑ имӗш, ҫӳллӗшӗ икӗ метр майлӑ пулнӑ.
«Шупашкарта пурӑнакан шӑллӗ пӗвӗре ишнӗ вӑхӑтра Кӑмпал ял ҫынни руль умне ларса урапана тапратса янӑ. Тимӗр лаша вара хыҫалалла кайма тытӑннӑ, ҫапла майпа сакӑлтаран шыва чӑмнӑ та. Урапа хуҫи ҫакна курсан тӑванне шывран кӑларма васканӑ, анчах та ҫыран хӗрнӗ туртса кӑларнӑ ҫӗреллӗ арҫын сывламан ӗнтӗ», — пӗлтерет Дмитриев.
Хиртине часрах пуҫтарса кӗртме ӑнтӑлни пирки мар-ха сӑмахӑм. Вӑрнар районӗнче пӗрисем янтӑ тырӑллӑ пулас тенӗ. Темиҫен пухӑнса пӗр кооператива урпа вӑрлама пынӑ. Шухӑшлани малтанласа кал-кал пулса пынӑ-ха. ГАЗель машина ҫине 5 тонна ним мар тиенӗ. Кукӑр алӑллӑ пулнине никам та ырламассине пӗлнӗрен хайхисем машина номерӗнчи 21 регион вырӑнне 50-мӗш регион текеннине ҫакса хунӑ.
Анчах уй куҫлӑ та вӑрман хӑлхаллӑ тесе ваттисем ытахальтен каламан ҫав. Вӑрнар поселокӗнчи Лермонтов урамӗнче михӗ тиенӗ, 50-мӗш регион тесе кӑтартнӑ ГАЗель ларни пирки ҫынсем йӗрке хуралҫисене пӗлтернӗ. Лешсем тӗрӗслеме тесе пырса ҫитнӗ. Сӑмах май, урпа хуҫи те шар курни пирки кӗҫех кирлӗ ҫӗре евитленӗ. Хуҫалӑхра сӑнав камери лартса хунӑ пулнӑ иккен. Вӑрӑ ӗҫӗпе аппаланнӑ ГАЗель хуҫин ирӗксӗрех хӑвӑрт кӑна йышӑнма тивнӗ.
Паллӑ опера юрӑҫине, Максим Дормидонтович Михайлова, асӑнса паян Вӑрнар районӗнчи Кульцав ялӗнче асӑну кунӗ иртнӗ. Ӑна ял-йышпа хаклӑ хӑнасем хӑйсен паллӑ ентешӗ ҫуралнӑранпа паян 120 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Уяв ячӗпе ялти культура ҫурчӗн сцени ҫинче профессилле артистсем: Чӑваш паташлӑх оперӑпа балет театрӗн ӗҫченӗсем — солистсемпе симфони оркестрӗ — пырса ҫитнӗ. Ялти культура ҫуртне кӗмелли вырӑна халӗ Максим Максимовӑн бюсчӗ илем кӳрсе ларать. Ун патне Чӑваш енӗн культура министрӗ Вадим Ефимов тата район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Леонид николаев чӗрӗ чечек хунӑ.
Максим Дормидоновичӑн профессилле музыка культуринчи тӳпине палӑртнӑ май Вӑрнар ҫӗрӗ хальхи вӑхӑтра тепӗр икӗ опера юрӑҫипе — Чӑваш Республикин халӑх, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ артисткисемпе Мария Елановӑпа тата Валентина Смирновӑпа — пуяннине палӑртмалла. Сӑмах май, вӗсем те хӑйсен ӗҫтешӗсемпе асӑну кунӗ ячӗпе йӗркеленӗ концерта хутшӑннӑ.
Сӑнсем (40)
Ҫул-йӗре юсаса-ҫӗнетсе тӑни аван-ха. Анчах те технологие пӑхӑнманнипе, те урӑх сӑлтава пула ҫӗнӗ ҫулсем ҫинчех кӗҫех йӗр каять, шӑтӑк-путӑк пулса юлать. Йывӑр машинӑсем те ҫула перекетлеме пӗлменни пур-тӑр-ха: кӗрлӗ-ҫурлӑ хутласан чӑтаймасть пулинех…
Ҫак кунсенче Чӑвашавтодорӑн ҫул-йӗр лабораторийӗ Вӑрнар тата Элӗк районӗсенчи ҫул пахалӑхне тӗрӗслеме тухнӑ. Элӗкри Совет урамӗнчи асфальтпа бетон сийӗ 3,8 сантиметрпа танлашать тесе пӗлтернӗ. Те ҫителӗклӗ ӗнтӗ вӑл, те ҫукрах — специалист мар та, калама хӗн. Вӑрнар районӗнчи Яхакассине те ҫитнӗ. Асфальт пахалӑхне виҫӗ талӑкра тӗрӗслесе пӗтермелле-мӗн.
+12.3 °C